Activisme en cultuur in Utrecht

Een zondagmiddag in Utrecht met een volgepakt kantoor van het NDF (National Democratic Front), de Filipijnse democratische volksbeweging. Een boeiende middag over sociale en politieke verandering met het hoopgevende element van veel jongeren en studenten die zich actief inzetten voor een andere koers.

De middag gisteren begon met een korte toespraak van Bob Scholte van de anti-fascistische en anti-imperialistische Revolutionaire Eenheid. Zijn focus lag op Nederland. Hij had het over het toenemende geweld door de politie tegen demonstranten, met name in Den Haag, waar bijvoorbeeld vorig jaar de Arubaan Mitch Henriquez door politiegeweld om het leven kwam. Scholte ging ook kort in op manieren van organiseren onder studenten en binnen het kader van internationale socialistische samenwerking.

Daarna kwam de Filipijnse politicus Luis Jalandoni van het NDF met een beknopt historisch overzicht van de Filipijnen sinds de 19e eeuw, met de nadruk op het Amerikaans kolonialisme en de strijd tegen het imperialisme. Eind 19e eeuw kwam er een einde aan de lange Spaanse overheersing, met dank aan de Amerikanen. Maar de Amerikanen bleken hun eigen agenda te hebben en waren helemaal niet van plan de Filipijnen onafhankelijkheid te gunnen. De strijd tegen deze nieuwe onderdrukker kostte honderdduizenden Filipijnen het leven. Jalandoni beklemtoonde dat wat we veel later in Vietnam zagen, toen al op de Filipijnen gebeurde.

Als derde kwam de Palestijnse Leila Khaled aan het woord. Voor mij was zij de belangrijkste reden om naar Utrecht te gaan. Zij is een boegbeeld van het Palestijnse verzet en de persoon die het Palestijnse volk eindelijk internationaal op de kaart wist te zetten met haar vliegtuigkaping in 1969. Zij was de eerste vrouwelijke vliegtuigkaper in de geschiedenis. Met haar actie maakte ze niet alleen aan de wereld duidelijk dat de Palestijnen wel degelijk bestonden, ze liet als vrouw ook zien dat de westerse beeldvorming van de gesluierde, onderdanige Arabische vrouw onderdeel was van anti-Arabische propaganda.

Ze beschreef in detail hoe ze ertoe gekomen was die kaping op zich te nemen en hoe het verloop was. Fascinerend voor iedereen die geïnteresseerd is in geschiedenis, want hoeveel mensen kunnen zoiets navertellen?

In het Westen was er zo goed als geen aandacht voor de Palestijnen. Ook na de Juni-oorlog, toen Israël de buurlanden aanviel, was de pers bijna unaniem lovend over de joodse staat. Het was voor de Palestijnen niet mogelijk om in de media tegenwicht te bieden aan deze efficiënte propagandacampagnes. Toen, net als nu, werden de Israëlische persberichten braaf overgeschreven. Niemand ging zelf een kijkje nemen in de Israëlische gevangenissen om te zien hoe daar gemarteld en gemoord werd. Vandaar dat er uiteindelijk gekozen werd voor een andere aanpak.

Het was de bedoeling geweest om Yitzhak Rabin te kidnappen, maar die had op het laatste moment een andere vlucht genomen. Rabin was toen de Israëlische ambassadeur in de Verenigde Staten. Khaled wilde het toestel, dat in Rome was opgestegen en volgens schema naar Athene zou vliegen, in Tel Aviv doen landen. Maar eerst moest het over Haifa vliegen, haar geboorteplaats. Ook nu nog raakt ze ontroerd als ze terugdenkt aan dat moment. Toen ze Israël naderden kregen ze echter bezoek van twee gevechtsvliegtuigen en er werd geen toestemming gegeven om in Tel Aviv te landen, dus men week uit naar Damascus.

Khaled vertelde openhartig en vaak met humor over haar contact met de piloot en copiloot in de cockpit. Het was uitdrukkelijk niet de bedoeling om slachtoffers te maken en de passagiers kregen zelfs drank en eten uitgereikt. Ze sprak zeer rustig, een groot contrast met de meer emotionele toespraak van bijvoorbeeld Haneen Zoabi vorig jaar. Maar dat moet niet verbazen, want Khaled stond als jonge vrouw urenlang met een handgranaat die op scherp stond in een vliegtuig en volbracht haar missie op een perfecte manier. Als je dat kunt moet je wel over stalen zenuwen beschikken. Verschillende karakters kiezen vaak voor verschillende vormen van verzet. En aangezien de onderdrukking van een volk nooit eendimensionaal is, is dat ook van groot belang.

Haar focus ligt op het zelfbeschikkingsrecht van het Palestijnse volk. In een kort overzicht van de geschiedenis van Palestina in de 20e eeuw benadrukte ze de “illusie van hulp” van Palestijnse kant. Het ten onrechte geloven in een gelijkwaardige behandeling door de Britten en in steun van Arabische landen voor hun revolutionaire strijd. Maar daarvoor waren er te veel spelers. De Verenigde Staten, Israël en de reactionaire Arabische regimes vormden samen een te groot obstakel voor een Palestijnse strijd voor verandering van binnenuit.

Cultuur na de pauze

Na twee uur van boeiende informatie was het tijd voor een andere insteek. Er was theater, dans en muziek; het gedicht Violen van Mahmoud Darwish voorgedragen (hier een Engelse vertaling) en er was een prachtig anti-oorlogslied in het Filipijns, voorafgegaan door een vertaling voor de duidelijkheid.

Signeersessie

De middag werd afgesloten door José Maria (Joma) Sison, een Filipijnse schrijver en activist, oprichter van de Filipijnse communistische partij. Hij presenteerde zijn laatste boek, een selectie uit zijn artikelen onder de titel Crisis Generates Resistance 2009-2010. Dat vatte de hele dag goed samen. Alle geluiden die we hadden gehoord waren protesten als reactie op gebeurtenissen. Niemand komt voor zijn of haar plezier in verzet.

Intersectionaliteit

Wat alle sprekers gemeen hadden was de overtuiging dat geen enkele vorm van onderdrukking of discriminatie in isolement bestaat. Kolonialisme, kapitalisme, de consumptiemaatschappij, de multinationals en de banken, allemaal hebben ze invloed op een groot scala aan maatschappelijke (sub)structuren van repressie. Alleen een geïntegreerde analyse van allerlei facetten in de maatschappij kan laten zien dat alle vormen van onderdrukking veel overeenkomsten vertonen. Je kunt bijvoorbeeld discriminatie van vrouwen plaatsen binnen het bredere spectrum van racisme en zo een groter, gezamenlijk doel nastreven; of je kunt die discriminatie plaatsen binnen het grotere kader van de consumptiemaatschappij met haar object-gerichte visie van de vrouw als verkoopbaar product. Het maakt de kans op solidariteit tussen groepen groter en daarmee het draagvlak voor veranderingen. Dat wordt intersectionaliteit (in het Nederlands ook wel kruispuntdenken) genoemd.

Om te laten zien hoe ogenschijnlijk zeer diverse ontwikkelingen toch nauw met elkaar verbonden zijn, sluit ik af met een citaat van Noam Chomsky, waarin de Filipijnen en Palestina – de twee hoofdgasten van de middag – verbonden worden. Chomsky schrijft dat de Verenigde Staten zeker tot de jaren 70 helemaal niet afhankelijk waren van olie uit het Midden-Oosten. De behoefte aan controle over olie had alles te maken met extra inkomsten en geopolitieke overwegingen.

Dat is een van de redenen waarom we militaire bases op de Filipijnen hebben gehandhaafd. Ze zijn onderdeel van een mondiaal interventiesysteem gericht op het Midden-Oosten dat ervoor moet zorgen dat de inheemse krachten daar niet ten prooi vallen aan “ultra-nationalisme”.

Engelbert Luitsz